In de basis is perfectionisme dus een goede eigenschap. De vraag is alleen: hoe stel jij doelen en hoe ga je met die doelen om? Dit maakt het verschil tussen gezond en ongezond perfectionisme.

• Gezond perfectionisme. Je verlangt veel van jezelf en je streeft naar kwaliteit, maar je weet wanneer je tevreden mag zijn over het resultaat. Als er iets mis gaat, ben je niet volledig uit het veld geslagen, maar ga je snel aan de slag om er iets aan te doen. Je bent niet overbezorgd, ook niet bang om fouten te maken en je reageert positief als mensen opbouwende kritiek geven. Je ziet fouten en feedback als mogelijkheden om te groeien en te leren. Je gaat op een plezierige manier op in je werk en mensen zullen je bestempelen als bevlogen. Perfectionisme op dit niveau is daarom niet schadelijk.
  
  
• Ongezond perfectionisme. Je streeft altijd naar totale perfectie. Alleen het allerbeste resultaat is goed genoeg en als je dat niet haalt, verwijt je jezelf dat je onvoldoende je best hebt gedaan. Ook al is dit niet terecht. Omdat het onmogelijk is om altijd en overal het allerbeste resultaat te bereiken, stel je jezelf continu teleur. Je twijfelt aan jezelf, bent extreem zelfkritisch en je laat je zelfwaardering afhangen van je prestaties. Als mensen je opbouwende kritiek geven, schiet je in de verdediging.

Mensen met een ongezonde vorm van perfectionisme zijn vaak workaholics; ze kunnen iets repareren wat niet kapot is en hele projecten opnieuw doen omdat ze kleine foutjes hebben ontdekt. Het plezier in het werk wordt overschaduwd door twijfels over de eigen prestaties en onrust over het oordeel van anderen.

Hoe uit ongezond perfectionisme zich dan in de praktijk? Twee voorbeelden:

• Henk is een zeer georganiseerde manager. Hij is altijd klokslag acht uur op kantoor en alles op zijn werkkamer heeft een vaste plek. Het is dat hij teveel taken op zijn bordje heeft en hij gedwongen is taken te delegeren, maar het liefst zou hij alles zelf doen. Hij controleert zijn medewerkers veelvuldig om te voorkomen dat ze fouten maken. Henk is snel boos als iets niet gaat zoals hij het heeft bedacht en wanneer iemand hem aanspreekt op een fout schiet hij direct in de verdediging, ook al weet hij dat de ander gelijk heeft. 
  
  
• Joris is een heel vlijtige student. Bij elk tentamen studeert hij voor een tien. Bijna dag en nacht zit hij boven de boeken. En wanneer zijn vriendin hem een vraag stelt over de lesstof en hij het antwoord niet weet, schiet hij meteen in de stress. Meestal haalt hij een acht of een negen en hoewel dat geen slechte cijfers zijn, vindt hij dat hij dan toch heeft gefaald.

Perfectionisme wordt veroorzaakt door angst. Angst om te falen, angst om de controle te verliezen of angst om niet de waardering te krijgen die je wilt. Of anders gezegd: je gebruikt je perfectionisme om succes, waardering of liefde te krijgen. Vaak weten perfectionisten wel dat ze te hoge eisen aan zichzelf stellen, maar is er een vervelend stemmetje in hun hoofd dat hen steeds weer influistert dat ze niet deugen als ze minder dan perfect presteren. Dit is een overtuiging die zich ooit - vaak in de jeugd - in het brein genesteld heeft en gedachten en gedragingen voedt.

Omdat perfectionisten voornamelijk gericht zijn op het leveren van foutloze prestaties, zijn ze vaak minder productief en effectief. Ze vertonen uitstelgedrag of ze kunnen zich helemaal verliezen in details waardoor ze veel langer met iets bezig zijn dan noodzakelijk is. Daarnaast is er weinig ruimte over voor plezier, groei en creativiteit. Door hun vrees voor kritiek en negatieve feedback durven ze hun werk vaak niet met anderen te delen en beletten ze zichzelf om te leren van tips en verbeterpunten van collega’s. Ze blijven het liefst in hun comfortzone en pakken taken aan die ze kennen en waarvan ze zeker weten dat succes verzekerd is.

Maar – hoe ironisch – vaak is juist hun perfectionisme de oorzaak van fouten. Door hun angst om geen fouten te willen maken leggen ze de lat zo onhaalbaar hoog dat er juist fouten worden gemaakt. En wat doe je dan als die hard-perfectionist? Juist. Dan leg je de lat nog een stukje hoger, want: "Als ik dit keer harder mijn best doe, haal ik het wel." Perfectionisme is dus eigenlijk een vicieuze cirkel en het gevolg hiervan is dat perfectionisten vaak een laag zelfbeeld hebben. Hun gevoel van eigenwaarde is gebaseerd op de goedkeuring van anderen, op externe factoren dus. Dat maakt perfectionisten kwetsbaar.

Niemand vindt het leuk om fouten te maken, bijna iedereen heeft behoefte aan een bepaalde mate van controle en het is heel menselijk om waardering te willen. Deze angsten volledig negeren is dan ook niet realistisch. Het is de kunst om ervoor te zorgen dat je weet wanneer je tevreden mag zijn en je werk goed genoeg is. Als je hiertoe in staat bent, ga je op een gezonde manier met perfectionisme om.

Erkennen dat je perfectionistisch gedrag vertoont is de eerste stap naar een perfectionismevrij leven. Hier is moed voor nodig, want als perfectionist pur sang zul je je tekortkomingen moeten accepteren. Het is belangrijk dat je je realiseert dat je perfectionistische gedrag ongewenst is en dat perfectie een illusie is. Op het moment dat je je dit realiseert, heb je de eerste stap al gezet. De volgende stap is de strijd aangaan met de gedachten en gedragingen die je perfectionisme voeden. Stel jezelf de vraag: "Waar ben ik nu precies bang voor. Wat is het ergste dat er kan gebeuren?" Als je perfectionistische gewoonten vervangt door gezondere en meer realistische gewoonten, zul je zien dat je dat meer voldoening geeft.

• Inventariseer de voor- en nadelen. Maak een lijstje met de pro's en contra's van het streven naar perfectie. Schrijf alles op wat in je opkomt en wees eerlijk.
  
  
• Stop met alles-of-niets denken. Word je bewust van je zelfkritische en alles-of-niets houding. Vervang je kritische gedachten door realistischer en redelijker gedachten. Dwing jezelf ertoe ook de goede onderdelen van een prestatie te zien en te erkennen.
  
  
• Stel realistische en haalbare doelen. Baseer deze op je behoeften en op wat je in het verleden hebt bereikt. Als je een doel hebt bereikt, stel je je volgende doel een stapje hoger dan het vorige. Laat je gevoel van tevredenheid niet alleen afhangen van het resultaat, maar ook van je inzet, het plezier dat je hebt gehad en hoeveel je geleerd hebt. Er zit namelijk ook waarde in het proces dat je doorloopt om een doel te bereiken.
  
  
• Maak een planning. Door een planning te maken dwing je jezelf om prioriteiten te stellen. Verbind een tijdslimiet aan de activiteiten die je moet doen. Op deze manier verminder je uitstelgedrag en voorkom je dat je te lang met een taak bezig bent
  
  
• Leer van fouten en kritiek. De grootste gruwel van perfectionisten: fouten maken en kritiek krijgen. Sta jezelf toe om fouten te maken. Een fout maken is iets menselijks, iedereen maakt fouten. Probeer objectiever te kijken naar de kritiek, maar ook naar jezelf. Van kritiek en fouten kun je leren. Geef er een positieve betekenis aan: een fout is een kans om te groeien.
  
  
• Stop met jezelf te vergelijken met anderen. Een ander heeft een andere geschiedenis, andere talenten, andere omstandigheden. De enige eerlijke vergelijking is de vergelijking met jezelf. Welke ontwikkeling heb jij doorgemaakt?

• Goed genoeg. Stop met streven, begin met leven. P. Somov, Uitgeverij Hogrefe, Amsterdam.

• De optimalist, leer perfectionisme loslaten. T. Ben-Sahar. Uitgeverij Spectrum, Amsterdam.

• De mythe van perfectionisme, over nut en nadeel van perfectionistisch gedrag. B. van Dijk en A. van Dijk. Uitgeverij Thema.

bron; Carriére Tijger