Vorige week had Jaap het over het provocatieve principe dat het meest persoonlijke het meest universeel is. Wat je ten diepste raakt is meestal heel algemeen herkenbaar. In deze tweede aflevering kijken we naar waar het woord ‘provocatief’ eigenlijk vandaan komt.
Het woord 'provoceren' is van Latijnse origine en betekent letterlijk naar voren roepen (pro-vocare). Provocaties zijn bedoeld om een reactie te ontlokken. In de loop der tijd heeft het provoceren een negatieve bijklank gekregen met betekenissen als 'sarren', 'treiteren' en 'ophitsen'. En dat is jammer.
Vooral omdat het provoceren ook op een positieve manier kan worden ingezet. Sterker nog, wie het provoceren op correcte wijze gebruikt, kan anderen op een liefdevolle manier aan zich binden (verleiding). Tegenwoordig wordt provocatie zelfs gebruikt als medicijn in therapeutische behandelingen, vooral om mensen om zichzelf te laten lachen en zo de levenspijn te leren relativeren.
foto Unsplash: jarek-jordan
Incorrecte provocaties
Ondertussen zal het niemand zijn ontgaan dat in het publieke debat de incorrecte provocaties over en weer vliegen. Deze opruiende provocaties hebben er zelfs toe geleid dat de vrijheid van meningsuiting voor de rechter staat, met als vraag: mag alles wel worden gezegd als de intentie bestaat om haat te zaaien en aan te zetten tot geweld?
Deze vraag is feitelijk niet te beantwoorden, omdat ‘de intenties’ van individuele mensen nooit te bewijzen zijn. Iemand die een dienstdoende agent provoceert met de opmerking ‘arrogante nietsnut’ kan altijd beweren dat hij het over zichzelf had. Hoe dan ook, het negatief provoceren lijkt gemeengoed te worden. Het voordeel hiervan is dat iedereen zich mengt in maatschappelijke discussies en dat de publieke belangstelling groeit voor congresbijeenkomsten van politieke partijen.
Belediging als norm
Het grote nadeel van het negatief provoceren is dat agressieve en beledigende taal als normaal wordt gezien en steeds meer groeperingen tegenover elkaar komen te staan. Toch kunnen in mijn eigen psychologische praktijk patiënten van mij de nodige provocaties verwachten. Iemand die zegt te twijfelen of hij wel geschikt is voor een relatie, krijgt van mij wellicht de reactie: ‘ja, die twijfel heb je natuurlijk niet zomaar’ of ‘tja, waarom zou iemand met gezond verstand een relatie met jou aangaan?’ Belangrijk is wel dat dergelijke provocaties alleen vruchtbaar zijn als het contact tussen de patiënt en mij een ondertoon heeft van oprechte betrokkenheid. Provoceren is daarmee een perfect middel om mensen tot nadenken te stemmen en aan te zetten tot constructieve verandering. In de dagelijkse omgang tussen mensen is het provoceren ook schering en inslag. Opvallend daarbij is dat goede vrienden elkaar voortdurend uitdagen en met het provoceren hun verstandhouding alleen maar versterken. Zodra het goede contact ontbreekt, dan leiden provocaties alleen maar tot verharding en vijandigheid.
Met een warm hart
Kortom, provoceren alleen maar om te provoceren is een uitingsvorm die tot vervuiling leidt van het psychologisch milieu. En daar is niemand bij gebaat. Wie echt profijt wil hebben van zijn provocaties, doet er goed aan om oog in oog te staan met zijn gesprekspartner: iemand die hij op voorhand een warm hart toedraagt.
En onthoud altijd: goed provocatief coachen is een combinatie van warmte, humor en uitdaging. Zonder warmte en humor wordt het cynisme of sarcasme.
Bron, nieuwsbrief IEP, Jaap Wijnberg